- Gerekçeli Eylem Teorisi (GET), tutumlar, niyetler ve davranışlar arasındaki ilişkileri daha iyi anlayabilmek için geliştirilmiş bir kuramdır.
- Literatürde “Nedenli Eylem Teorisi” ve “Sebepli Eylem Teorisi” olarak da Türkçe çevrimleri de bulunmaktadır.
- Sosyal psikoloji temelli bir teoridir.
- Martin Fishbein ve Icek Ajzen tarafından 1975 yılında geliştirilmiştir.
- Teorinin temel amacı irade sonucunda gerçekleşen sosyal davranışları açıklamaktır.
- Bu teoriye göre, bir kişinin belirli bir davranışı, kişinin davranışsal niyeti ile belirlenmekte, davranışsal niyet de tutum ve subjektif (öznel) normlardan etkilenmektedir.
- Özellikle tüketici davranışları alanında dikkat çekmiştir ve farklı ürün / hizmetlere yönelik tüketici davranışlarına açıklama getirmek için kullanılmıştır.
- Teorinin temel kısıtı, bireyin çoğu davranışlarının iradi kontrol ile gerçekleştirdiğini varsaymasıdır. Dolayısıyla sadece niyetlerle davranışların belirleneceğini öne sürmüştür.
- GET, spontan ve plansız davranışları açıklamada yetersiz kalmaktadır. Çünkü bu tür davranışlar bilinçli olmayabilir.
- GET’in bir diğer varsayımı ise kişilik ve diğer sosyokültürel değişkenlerin davranışa etkisinin tutumsal ve normatif etkiler yoluyla gerçekleşmesidir.
- GET’in bileşenleri arasındaki uyum ve modelin davranışı açıklamadaki yetkinliği farklı alanlarda farklı örneklemlerdeki birçok çalışmayla kanıtlanmıştır.
- GET’in tanıtımının yapıldığı makale günümüzde 56 binden fazla atıfa ulaşmıştır.
- Davranışsal niyetler; insanları belirli bir davranışa yönlendiren talimatlar olup, davranışın hem yönünü hem de yoğunluğunu kapsamaktadır.
- Fishbein ve Ajzen’e göre davranışsal niyetler belirli bir yöndeki eylem kararlarıdır.
- GET’e göre davranışsal niyetler davranışın gerçekleşmesindeki temel bileşendir ve davranışını etkileyen güdüleyici unsurları barındırmaktadır.
- Tutumlar; kişi,nesne, kanı ya da ortamlara yönelik olumlu ya da olumsuz bir biçimde tepkide bulunma eğilimidir.
- Öznel norm; sosyal çevrenin davranış üzerindeki etkisiyle ilgili bir kavramdır.
- Birey için önemli olan kişiler tarafından hangi davranışın gerçekleştirilmesinin doğru olduğunu düşünmelerini algılamasıyla ilgilidir.
- Öznel norm kişinin belirli bir davranışı gerçekleştirmesine yönelik sosyal baskı olarak da görülebilir.
Gerekçeli Eylem Teorisi’nin tüm değişkenleri ve değişkenler arasındaki ilişkiler aşağıdaki görselde sunulmuştur:
